Αγαπητέ κύριε Πελεγκρίνη,

Λέγομαι Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος και αφού πρώτα καταθέσω την συμπάθεια μου για το πρόσωπο σας, την διοικητική πρακτική σας και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα σας (πχ. Θέατρο)  που έχω παρακολουθήσει όσο μου επιτρέπει ο φόρτος εργασίας μου, σας ξεκαθαρίζω πως ο στόχος του σημειώματος που ακολουθεί είναι να συμβάλει στο θέμα της «Εξουσίας» για το οποίο γράψατε στην «Ελευθεροτυπία» της 5^ης Οκτωβρίου 2014.

Αρχικά, ενώ στην αρχή παραδέχεστε πως «η εξουσία είναι συνυφασμένη με την βία», στην συνέχεια την ξεχωρίζετε και μπαίνετε σε δρόμους σκέψεις που οδηγούν σε πολλές αντιφάσεις. Εξηγούμαι.

Λέτε πως «ο στόχος της βίας είναι η εκμηδένιση» κάτι που αν ίσχυε θα οδηγούσε στο συμπέρασμα πως και η εξουσία έχει τον ίδιο στόχο, αφού είναι συνυφασμένη με την βία. Όμως, κατά την γνώμη μου, εδώ συμβαίνει ο στόχος της βίας να είναι η άσκηση της εξουσίας και εργαλείο της εξουσίας, απέναντι σε όποιον δεν υποτάσσεται και όχι η εκμηδένιση που λέτε, γιατί η εξουσία πάντα χρειάζεται «αντικείμενο» για να εξουσιάζει, αφού δεν νοείται «εξουσία επί του τίποτα, του ανύπαρκτου, του μηδενικού».

Στην συνέχεια μεταφέρετε το θέμα στην σχέση «δάσκαλου και μαθητή» όπου εκεί βρίσκω ακόμη περισσότερα σημεία που νομίζω πως είναι τοποθετημένα λάθος. Η πρόταση σας στην οποία ισχυρίζεστε πως η σχέση αυτή δεν είναι «σχέση εξουσίας», μάλλον δεν είναι διατυπωμένη σωστά, αφού στην συνέχεια λέτε πως «… όμως η βία δεν μπορεί να έχει πλέον θέση» κάτι που δεν μπορεί να συνδυαστεί με τίποτα με την αρχή της φράσης. Τέλος πάντων, κρατώ την ιδέα με την οποία και συμφωνώ, πως η σχέση «δασκάλου και μαθητή» δεν είναι σχέση εξουσίας, συνεπώς δεν νοείται η ύπαρξη βίας, αφού λείπει ο καμβάς στον οποίο είναι η βία συνυφασμένη.

Μετά με μπερδεύετε πάλι τα πράγματα αναφέροντας δύο έννοιες, καταλήγοντας όμως πως η «αντίληψη έχει πλέον καταργηθεί» χωρίς να γίνεται σαφές ποια από τις δύο εννοείτε πως έχει εγκαταλειφθεί : η αντίληψη πως « ο δάσκαλος με την εξουσία που διαθέτει …» ή «η άσκηση βίας επάνω στον μαθητή για να εκπληρώσει την αποστολή του» ;

Και δεν είναι μόνο αυτό, στην συνέχεια λέτε πως «Ο δάσκαλος είναι υποχρεωμένος να ασκεί την εξουσία του με ήπιο τρόπο». Έκπληξη !  Μα πριν δεν είχατε διατυπώσει την θέση σας πως η σχέση «δασκάλου – μαθητή» δεν είναι θέση εξουσίας; Τώρα γιατί υποστηρίζετε το αντίθετο; Τέλος πάντων, συνεχίζω …

Ενισχύετε λοιπόν την νεότερη θέσης ας περί εξουσίας του δασκάλου, υποστηρίζοντας πως «… είναι υποχρεωμένος να την ασκεί με ήπιο τρόπο..» δίνοντας μάλιστα και οδηγίες γιαυτό.  Στην συνέχεια φαίνεται καθαρά, πως είστε υπέρ της εξουσίας του δασκάλου επί του μαθητή, αλλά με ήπιο τρόπο, μέσω της πειθούς, με στόχο «.. την διαμόρφωση των μαθητών του … κλπ. κλπ.». Αναρωτιέμαι όμως : είναι μέσα στον ρόλο του δασκάλου να «διαμορφώσει» μαθητές, σαν να μην είναι εκείνοι ανεξάρτητες προσωπικότητες που θα διαμορφώσουν μόνοι τους την προσωπικότητα τους ;  Αν κάποιος μπορεί να «διαμορφώσει» κάποιον άλλον, αυτό μπορεί να γίνει μόνο με εξουσία, με βία και καταπίεση, με εξαναγκασμό και εξουδετέρωση κάθε αντίδρασης του του άλλου που μπορεί να αντιδράσει, κατάσταση που μου θυμίζει μάλλον «φασισμό» παρά «δημοκρατία». Ακόμη και να γίνει αυτό με την συναίνεση του «διαμορφωμένου», πάλι δεν μου φαίνεται και πολύ «δημοκρατικό».

Μάλιστα ενισχύετε και την θέση σας πως ο δάσκαλος έχει εξουσία, από την άποψη σας πως πρέπει να συνοδεύεται από «αυτοθυσία»! Λες και είναι θυσία για τον δάσκαλο, να βλέπει τον μαθητή του να γίνεται καλύτερος (και όχι να τον προδίδει όπως υποστηρίζει ο Νίτσε, για να δώσει έμφαση στην απομάκρυνση του μαθητή από τον δάσκαλο).

Η χειραφέτηση του μαθητή κατά την γνώμη μου, δεν είναι ποτέ αποτέλεσμα εξουσίας όσο καλά και ήπια αν την έχει χρησιμοποιήσει ο δάσκαλος. Η χειραφέτηση για να αναπτυχθεί χρειάζεται πεδίο ελευθερίας, πρωτοβουλίας, απόσπασης από την παράδοση και τα στερεότυπα της. Γιαυτό και πάντα κατά την γνώμη μου, ο ρόλος του δάσκαλου είναι να περιγράψει, να προτείνει, να υποστηρίξει ίσως τον κόσμο που παραδίδει στους μαθητές του, με την υπόμνηση πως έχουν υποχρέωση να τον παραλάβουν και να τον εξελίξουν, να προσθέσουν και εκείνοι τα δικά τους στοιχεία και έτσι να τον παραδώσουν στην επόμενη γενιά, αλλαγμένο και προσαρμοσμένο στις υπάρχουσες συνθήκες. Οι μαθητές δε υποχρεούνται να παραλάβουν τον κόσμο αυτόν και να έχουν την επιλογή και όλες τις δυνατότητες ακόμη και να τον καταστρέψουν (με την καλή έννοια) αν είναι να δημιουργήσουν κάποιον κόσμο καλύτερο για τους ίδιους (αφού ό,τι κάνουμε το κάνουμε για την δική μας ζωή ή «πρέπει» να το κάνουμε για την δική μας ζωή και όχι για την ζωή των παιδιών μας σε μελλοντικές συνθήκες που ίσως να μην μπορεί να ισχύσει τίποτα από ό,τι ισχύει σήμερα στον δικό μας κόσμο).

Στην συνέχεια επιφυλάσσετε στην εξουσία τον ρόλο του «μέσου» και όχι του αυτοσκοπού, μάλιστα ως έχουσα και «θετικά αποτελέσματα» αν χρησιμοποιηθεί «σωστά» ! Σκεφτείτε λίγο από πού ξεκινήσατε με την «εξουσία» και πού φτάσατε.  Ότι υπάρχει η άποψη «βία στην βία της εξουσίας» δεν σημαίνει βεβαίως πως είναι και η καλύτερη αντιμετώπιση της εξουσίας. Και χαίρομαι ιδιαίτερα όταν αναφέρετε το παράδειγμα του Γκάντι που και εγώ τον θεωρώ ως τον «δάσκαλο» της θετικής επιρροής των άλλων ανθρώπων, με σεβασμό, με κατανόηση και βεβαίως με την πλήρη απουσία βίας.

Όμως, για να παραιτηθεί κάποιος από την χρήση βίας (που όπως και εσείς είπατε στην αρχή είναι συνυφασμένη με την εξουσία, κάτι στο οποίο είμαστε απολύτως σύμφωνοι), ουσιαστικά πρέπει να παραιτηθεί από την άσκηση της εξουσίας, για τι κατά την γνώμη μου, δεν μπορεί να  ασκηθεί εξουσία χωρίς βία (συνειδητή ή υποσυνείδητη, φανερή η κεκαλυμμένη, ήπια ή όχι).  Η άσκηση εξουσίας με «θεμιτά» και «νόμιμα» μέσα (παρακαλώ προσοχή στα εισαγωγικά που τα έβαλα για να τονίσω την σχετικότητα των εννοιών αυτών), δεν είναι παρά «χειρισμός» καραμπινάτος (που λένε) που και αυτός έχει ένα διαφορετικό μεν, αλλά εξουσιαστικό περιεχόμενο.

Φτάνοντας προς το τέλος του σημειώματος σας, μας επιφυλάσσετε και άλλες εκπλήξεις. Μιλάτε για «αντίδοτα» και «φάρμακα» και πραγματικά θα αντισταθώ στον πειρασμό να τα σχολιάσω, γιατί το δικό μου πλέον σημείωμα θα πάρει ανεπίτρεπτο μήκος. Όμως δεν μπορώ να μην σταθώ στον σκοπό που θεωρείτε πως είναι λογικό να υπάρχει και τον περιγράφετε ως «επιβολή της θέλησης» για την επιτυχία του οποίου μάλιστα μας δίνετε και οδηγίες, καταλήγοντας στην άποψη που διατύπωσα προηγουμένως, δηλαδή στην πλήρη παραίτηση από την εξουσία. Ευχάριστη κατάληξη η «παραίτηση από την εξουσία» με την οποία συμφωνώ πλήρως, αλλά πραγματικά δεν βλέπω καμία σύνδεση με τα προηγούμενα που γράφετε.

Και ένα σχόλιο για τον Σωκράτη και την «μαιευτική» του. Πολύ χειριστικός, ο μπαγάσας και οι ερωτήσεις του πολύ έξυπνα διατυπωμένες, ώστε να λάβουν την απάντηση που ήθελε εκείνος ως μονόδρομο, ανάμεσα σε δύο μόνο πιθανές, τον «μονόδρομο» του ή το «αδιέξοδο» που παρουσίαζε. Οι σημερινοί συντάκτες των ερωτήσεων των δημοσκοπήσεων έχουν μάθει πολύ καλά την τέχνη της διατύπωσης των ερωτήσεων ώστε να τις συντάσσουν με τρόπον ώστε να πάρουν την απάντηση που τους εξυπηρετεί και έτσι να εμφανίσουν το αποτέλεσμα που θέλουν. Φανταστείτε στους διαλόγους του ο Σωκράτης, να έβαζε και ένα τρίτο ενδεχόμενο στις ερωτήσεις του, πόσο θα άλλαζε η δυναμική της συζήτησης και τι συμπεράσματα θα έβγαιναν!

Τέλος, φτάνοντας στον επίλογο που μάλλον συμπυκνώνει όλες τις ιδέες του σημειώματος σας, δηλώνετε το προφανές (που δεν ισχύει μόνο για την εξουσία, αλλά για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα), πως : σημασία δεν έχει τι κρατάς στα χέρια σου, αλλά ο τρόπος που θα το διαχειριστείς. Εδώ, το σχόλιο είναι μονοσήμαντο : τα συστατικά στοιχεία της εξουσίας, ο λόγος ύπαρξης της και η ανάγκη της χρήση της, δεν προσφέρει κανένα περιθώριο εναλλακτικών τρόπων  για να ασκηθεί. Η εξουσία ή θα ασκείται με βία ή δεν θα είναι εξουσία. Ή θα δημιουργεί αντιδράσεις ή δεν θα είναι εξουσία. Ή θα τον πολεμάει ο άνθρωπος επί του οποίου ασκείται και ο οποίος θέλει να είναι ελευθερος ή δεν θα πρόκειται για εξουσία, αλλά για κάτι άλλο.

Και για να μην μείνω μόνο στον σχολιασμό αλλά με πρόθεση να συμβάλλω στην επέκταση του προβληματισμού μας, προτείνω να σκεφτείτε την ιδέα της «συνεργασίας» έναντι του «ανταγωνισμού» που μας διδάσκει η κοινωνία, εργαλείο του οποίου βεβαίως είναι οι διαφόρων μορφών εξουσίες που δημιουργούνται από τον άνθρωπο και που έχει σκοπό την επιβολή, την κυριαρχία και την ανωτερότητα επί των άλλων.

Επαναλαμβάνοντας την συμπάθεια μου και την θετική μου στάση στις δραστηριότητες, την αντίσταση σας στην εξουσία του κράτους και τις προσωπικές σας καλλιτεχνικές δραστηριότητες, σας ευχαριστώ θερμά αν έχετε φτάσει να διαβάσετε μέχρις εδώ και σας εύχομαι τα καλύτερα.

Με εκτίμηση,

Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος

Κύριε Ρεγκούκο,
 ευχαριστώ για το μήνυμά σας. Με τιμά το γεγονός ότι μπήκατε στον κόπο να σχολιάσετε το κείμενό μου -και μάλιστα ενδελεχώς. Ο αντίλογος, όσο με αφορά, είναι θεμιτός. Μάλλον δεν καταλάβατε, ή ίσως εγώ δεν ήμουν αρκούντως σαφής, αναφορικά με την σχέση της εξουσίας προς την βία. Λέω, λοιπόν: άλλο εξουσία και άλλο βία. Την βία μπορείς ναν την μεταχειρίζεσαι για να ασκείς εξουσία ή, αντιθέτως, να ασκείς την εξουσία ακολουθώντας τον ήπιο τρόπο. Ορθώς το επισημαίνετε: υπάρχει τυπογραφικό σφάλμα στο σημείο που αναφέρεστε στην σχέση δασκάλου μαθητή.
Ευ πράττιν
Θεοδόσης Ν. Πελεγρίνης

Αγαπητέ κύριε Πελεγκρίνη,

Ευχαριστώ πολύ για την απάντηση σας. Εντοπίζοντας μια σκέψη στην επιμονή σας πως η εξουσία μπορεί να ασκηθεί με ήπιο τρόπο, υπενθυμίζω την θέση σας (με την οποία συμφωνώ απολύτως) πως «η εξουσία είναι συνυφασμένη με την βία».  Επαναφέρω επίσης την έννοια της «συνεργασίας» που δεν χρειάζεται καμία εξουσία για να ασκηθεί, ούτε βεβαίως και καμία βία (ήπια ή έντονη) για να υλοποιηθεί. Είναι ένα θέμα στο οποίο, ας πούμε διαθέτω κάποια «ειδικότητα», την οποία θέτω στην διάθεση σας, αν επιθυμείτε την θεωρητική ανάλυση της ή την εφαρμογή της σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα.

Γνωρίζετε πολύ καλά πως αλλάζοντας την βάση της σκέψης μας, αλλάζει και το οικοδόμημα. Και το οικοδόμημα που νομίζω πως πρέπει να στοχεύουμε είναι ακριβώς εκείνο που και εσείς θέσατε ως στόχο του δασκάλου : την προετοιμασία του μαθητή να αντιμετωπίσει τον κόσμο στον οποίο θα κληθεί να ζήσει, που είναι και κεντρικό αντικείμενο της «διαπαιδαγώγησης». Όχι όμως να «καθορίζει» γιατί τότε μπαίνουμε σε άλλους δρόμους.

Να είστε καλά και πάντα δημιουργικός.

Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος